Kaszowski (Kaszewski) Piotr h. Janina (zm. ok. 1594), sędzia ziemski lubelski, dyteista, współzałożyciel «Rzeczypospolitej Babińskiej». Pochodził z rodziny wywodzącej się z Kaszowa, od XIV w. osiadłej i piastującej urzędy w Sandomierskiem i Lubelskiem. Syn Łukasza i Urszuli Sienickiej, dziedzic miasteczka Wysokie w woj. lubelskim oraz właściciel wsi Komarnowice i Bieliny. Do działalności politycznej zaprawiał się K. na sejmach egzekucyjnych w l. 1563/4, 1567 i 1572, na które posłował z woj. lubelskiego. Posłował także na sejm lubelski w r. 1569 i podpisał akt unii z Litwą; sejm ten wyznaczył go deputatem do lustracji królewszczyzn w Małopolsce. W czasie pierwszego bezkrólewia uczestniczył w sejmie konwokacyjnym i złożył swój podpis pod konfederacją warszawską «de religione». Nie wiadomo dokładnie, kiedy został sędzią ziemskim lubelskim; z godnością tą występował na zjeździe w Stężycy, gdzie 4 VI 1575 r. został wybrany jednym z deputatów szlacheckich pośredniczących między secesjonistami a kołem senatorskim. Brał K. następnie udział w probatoriańskim zjeździe w Jędrzejowie (18 I – 28 I 1576) i w sejmie koronacyjnym Batorego. W l. 1575–6 był poborcą woj. lubelskiego. Był on również czynny w podjętej w czasie drugiego bezkrólewia wspólnej akcji województw lubelskiego, sandomierskiego i podlaskiego, zmierzającej do ustanowienia szlacheckiego sądu «ultimae instantiae» dla tych województw. Jako wysłannik woj. lubelskiego brał udział 2 I 1577 r. w sejmiku opatowskim, na którym uchwalono termin pierwszej sesji tego sądu na 4 IV 1577 r. W r. 1585 sejmik lubelski polecał posłom na sejm upomnieć się u króla o nagrodzenie zasług K-ego. K. wybrany wówczas posłem, należał do opozycji i na sejmie 1585 r. bronił w imieniu szlachty Stanisława Sędziwoja Czarnkowskiego, oskarżonego o zatrzymanie części dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego (Żnina). T. r. był K. deputatem na Trybunał Kor. Po śmierci Batorego, 16 XII 1586 r. podpisał kaptur woj. lubelskiego. Był obecny na konwokacji 1587 r. i podpisał konfederację generalną warszawską. Na sejmie elekcyjnym (1587) należał K. do zwolenników wykonania uchwał konwokacji. W trakcie debaty nad sprawą Krzysztofa Zborowskiego opowiadał się za zdjęciem ze Zborowskiego infamii. Dn. 8 V 1589 r., w czasie okazowania pospolitego ruszenia woj. lubelskiego w Lublinie, został jednym z członków sądu kapturowego dla pow. lubelskiego i urzędowskiego.

 

Udział w ruchu reformacyjnym rozpoczął K. od kalwinizmu i jeszcze przed r. 1560 zamienił kościół w Wysokiem na zbór, przy którym ministrem został Jakub Szadurski. W kilka lat później jednakże przyłączył się do umiarkowanego społecznie i teologicznie odłamu arian, do dyteistów, i do końca życia K-ego Wysokie było głównym ośrodkiem dyteizmu w Lubelskiem. Obok zboru, w którym ministrem był w tym czasie Tomasz Świechowski, istniała w Wysokiem także szkoła. W marcu 1569 r. K. uczestniczył w synodzie bełżyckim, na którym spotkali się przedstawiciele wszystkich odłamów antytrynitaryzmu.

 

Główną jednakże domeną działalności K-ego była powstała w latach 1550–60 «Rzeczpospolita Babińska». Był on bowiem, wspólnie ze Stanisławem Pszonką z Babina, założycielem owego wesołego szlacheckiego towarzystwa, które stanowiło żartobliwą parodię państwa i ośmieszało dworactwo i tytułomanię szlachecką. Wokół dworu babińskiego, pod przewodnictwem Pszonki i K-ego, «babińskiego kanclerza», który Zygmunta Augusta zrobił «królem w Babinie», skupiali się najaktywniejsi przedstawiciele małopolskiej szlachty, pisarze i poeci (Rej, Kochanowski, Trzecieski, Sarnicki, Paprocki). Popularność i pozycję w Babinie zawdzięczał K. zarówno swoim osobistym walorom, podkreślanym przez Reja („Zwierzyniec”) i przez babińskich «historiografów» (Sarnicki, J. A. Kmita), jak i związkom rodzinnym z Pszonkami. W r. 1556 ożenił się K. bowiem z Anną Pszonkówną (zm. 1592), córką Mikołaja, a bratanicą Stanisława. Po śmierci Stanisława Pszonki (1580), przez lat 12, tj. do objęcia «burgrabiostwa babińskiego» w r. 1592 przez syna Stanisława, Jakuba, patronował K. babińskiemu towarzystwu, podtrzymując tradycje pierwszych lat rozkwitu «Rzeczypospolitej».

 

Zmarł K. prawdopodobnie w r. 1594. Z małżeństwa z Pszonkówną pozostawił trzech synów: Jana, Piotra i Łukasza, oraz córkę Zofię, żonę głośnego unitarianina, Jana Stoińskiego. Jan i Łukasz Kaszowscy bezpośrednio po śmierci ojca nawiązali kontakty z kalwińskim zborem lubelskim.

 

 

Boniecki; Paprocki; Uruski; – Bartoszewicz K., Szkice i portrety literackie, Kr. 1930 I; Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933; Śladkowski W., Sąd „Ultimae instantiae” trzech województw: sandomierskiego, lubelskiego i podlaskiego 1574–1577, „Roczn. Lub.” T. 3: 1960 s. 42; Urban W., Chłopi wobec reformacji w Małopolsce w drugiej połowie XVI w., Kr. 1959; Wajsblum M., Dyteiści małopolscy, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928; – Akta Rzeczypospolitej Babińskiej, Wyd. S. Windakiewicz, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1895 VIII; Dyaryusze sejmowe R. 1585, Wyd. A. Czuczyński, Kr. 1901, Script. Rer. Pol., XVIII; Dyjaryjusze sejmowe r. 1587. Sejmy koronacyjny i elekcyjny, Wyd. A. Sokołowski, Kr. 1887, Script. Rer. Pol., XI; Kto podpisał konfederację warszawską 1573 r.?, Podał W. Budka, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Lustracja woj. lubelskiego 1565, Wyd. A. Wyczański, Wr.–W. 1959; Najstarsze synody arian polskich, Podał S. Zachorowski, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Pamiętnik Jakuba Pszonki, Lw. 1874; Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, Wyd. S. Kutrzeba, F. Duda, Kr. 1915; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895, Bibl. Pis. Pol., 30; Vol. leg., III 723, 768, 786, 886, 907; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae Reformatae, Amstelodami 1679 s. 134, 534; – Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, Lauda Lubelskie 1575–1649 k. 1–2, 10v., 41, 44, 46.